آخرین مهلت بایدن برای نجات برجام - خیمه نیوز

اعتماد در ادامه به نقل از وبسایت اسلیت آورده است: آیا گفته های آنان نشانه ای از اختلاف درونی میان اعضای دولت جدید است یا نوعی موضع گیری دیپلماتیک یا موضوع جدید و بحث برانگیزی در روابط غرب با ایران؟ و چشم انداز بازگشت به برجام چگونه است؟ هر چه نباشد برجام توافقی بود که تا قبل از خروج ترامپ، برنامه هسته ای ایران را تا حد زیادی متوقف کرده بود.

در ماه های اخیر اتفاق جدیدی افتاده است. ایران به میزان قابل توجهی از محدودیت های برجام در خصوص میزان مجاز غنی سازی اورانیوم فراتر رفته و آغاز به تولید هر چه سریع تر سانتریفیوژ کرده است؛ عملی که در توافق برجام ممنوع اعلام شده بود. این امر دلیل اصلی بدبینی بلینکن و هینز است. با این حال لازم به ذکر است که ایران زمانی بر خلاف توافق عمل کرد که ترامپ از آن خارج شده بود و این دو مقام امریکایی نیز به خوبی از این موضوع آگاهی دارند.

این توافق در اصل نوعی مبادله بود که در آن ایران برنامه هسته ای خود را محدود می کرد و در ازای آن ایالات متحده تضمین می کرد تحریم های مالی اعمال شده پس از توسعه برنامه هسته ای ایران را لغو خواهد کرد. وقتی ترامپ از برجام خارج شد دوباره تحریم ها را علیه تهران به جریان انداخت. او همچنین تحریم های ثانویه ای ر ا علیه تمامی کشور هایی که به تجارت با ایران ادامه می دادند، از جمله کشور های عضو این توافق، اعمال می کرد.

در بند 36 این توافق 159 صفحه ای موسوم به برجام ذکر شده که اگر هر یک از امضا کنندگان توافق در انجام تعهدات خود کوتاهی کند دیگر اعضا می توانند از انجام تعهدات خود دست بکشند. امریکا با اعمال مجدد تحریم ها این توافق را نقض کرد، بنابراین ایران نیز غنی سازی اورانیوم و ساخت سانتریفیوژ های پیشرفته را از سر گرفت. از این رو مقامات ایران معتقدند که هنوز هم به برجام متعهد هستند. آن ها می گویند اگر امریکا بار دیگر تحریم ها را از سر راه بردارد، ایران نیز بار دیگر غنی سازی (در سطوح بالا) را متوقف کرده و ذخایر اورانیوم و سانتریفیوژ های (غیرمجاز) خود را از بین می برد.

بلینکن، هینز و برخی دیگر شرایط را به شکل معکوس مطرح می کنند و می گویند اگر ایران غنی سازی اورانیوم و باقی موارد را متوقف کند، امریکا تحریم ها را لغو خواهد کرد.

بنابراین در اینجا یک معما به وجود آمده است: اینکه کدام یک از طرفین باید اول اقدام کند؟ بیشتر امریکایی ها از جمله کسانی که می خواهند توافق هسته ای دوباره به جریان بیفتد به مقامات ایران اعتماد ندارند. (این موضوع به سال 1979 بازمی شود زمانی که دانشجویان پیرو خط امام لانه جاسوسی را تسخیر کردند). بیشتر ایرانیان نیز به رهبران امریکایی اعتماد ندارند (این مورد نیز به سال 1953 برمی شود زمانی که سازمان اطلاعات امریکا یعنی سیا به سرنگونی دولت منتخب مردم ایران کمک کرد).

همه مهره های اصلی دولت بایدن عمیقا معتقدند توافق هسته ای ایران دستاورد بزرگی بود که ارزش حفظ کردن دارد. بایدن شخصا، هر چند از دور، درگیر مذاکرات هسته ای و راضی کردن عموم مردم به این توافق بود. بلینکن در آن زمان دستیار مشاور امنیت ملی اوباما بود. وندی شرمن که از سوی بایدن به عنوان معاون وزیر خارجه معرفی شده و کننده ویژه او در امور ایران یعنی رابرت مالی اصلی ترین مذاکره کنندگان امریکا در برجام بودند. فیلیپ گوردون که مشاور امنیت ملی معاون بایدن، یعنی کامالا هریس است، در جریان مذاکرات هسته ای و امضای توافق به عنوان هماهنگ کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه فعالیت می کرد. کالین کال، گزینه انتخابی دولت بایدن برای تصدی سمت معاون سیاستگذاری وزیر دفاع، در آن زمان مشاور امنیت ملی بایدن بود.

خلاصه اینکه در خصوص این مساله هیچ اختلاف نظر داخلی میان اعضای دولت وجود ندارد. با این حال، به دلیل عدم اعتماد و بنا بر ملاحظات سیاسی، این سوال که چه کسی باید پیشقدم شود مانع بزرگی محسوب می شود.

رابرت مالی پیش تر با مقامات انگلیس، فرانسه و آلمان در خصوص بهترین راه برای احیای توافق مذاکره کرده است و ظاهرا قرار است با مقامات کشور های خاورمیانه نیز رایزنی کند (چند تن از منتقدان ضدایرانی اخیرا نامه سرگشاده ای خطاب به بایدن نوشتند و از او خواستند مالی را برای این سمت انتخاب نکند، چرا که لحن او در خصوص ایران نرم است و اشتیاق زیادی به امتیاز دادن دارد. بسکمک از همکاران مالی بیانیه ای را در رد این اتهامات صادر کردند. در هر صورت این نقدها بی معنی است، چراکه کننده رییس جمهور وظیفه اش تعیین است: او سیاستگذار نیست، بلکه تنها سیاست ها را منتقل می کند).

منتقدان مدت هاست شکایت می کنند که برجام تنها برنامه هسته ای ایران را محدود می کرد و کاری به موشک های بالستیک این کشور یا حمایت آن از گروه های منطقه ای نداشت. این نکته درست است، اما همان طور که اوباما و بسکمک از دستیارانش (که اکنون دستیاران بایدن هستند) در همان زمان اعلام کردند، هیچ راه عملی برای جمع کردن تمام این مسائل در یک توافق واحد وجود نداشت و در آن برهه زمانی، مقابله با اقدامات هسته ای ایران بیش از همه اولویت داشته است، این مساله هنوز هم صادق است و حتی بیشتر از قبل اهمیت دارد، چرا که به لطف خروج ترامپ از برجام، ایران از همیشه به سلاح اتمی نزدیک تر شده است.

به علاوه وقتی اوباما تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران را لغو کرد، تحریم هایی را که به منظور مجازات ایران در دیگر حوزه ها - از جمله موشک های بالستیک و حمایت از گروه های مقاومت- وضع شده بود، حفظ کرد. اگر توافق ادامه پیدا کند، می توان بار دیگر همین کار را انجام داد.

می توان تصور کرد که توافق هسته ای با مقدمه یا ضمیمه جدیدی احیا شود و در آن گفته شود که امریکا و دیگر امضاکنندگان- انگلیس، فرانسه، روسیه، چین، آلمان و اتحادیه اروپا- به شرطی به توافق هسته ای باز می گردند که مذاکرات جدید به دنبال آن آغاز شود و موضوعات گسترده تری از جمله موشک های بالستیک و حمایت جمهوری اسلامی از محور مقاومت و (با هدف ایجاد توازن) گسترش روابط تجاری و دیپلماتیک با ایران را شامل شود.

اگر کار روی همه این شرط و شروط و تعیین کردن زمان بندی احیای توافق (اینکه چه کسی گام اول را بردارد) برای دیپلمات های امریکایی بیش از حد سخت و سخت است، شاید اتحادیه اروپا یا یکی دیگر از امضاکنندگان برجام بتواند رهبری را به دست بگیرد. شاید مالی این مسائل را در دیدار های خود مطرح کند، شاید هم تا به امروز این کار را کرده باشد.

نیت اعضای برجام هر چه که باشد، نمی توانند این بازی را تا ابد ادامه دهند. ایران غنی سازی 20 درصدی را آغاز کرده است (البته برای ساخت بمب اتم باید اورانیوم را تا 90 درصد غنی کرد، اما با رسیدن به سطح 20 درصد، باقی راستا نسبتا آسان است. توافق هسته ای ایران را در سطح 3 درصد محدود کرده بود). ایران نیز در ماه خرداد انتخابات ریاست جمهوری را در پیش دارد. خروج ترامپ از برجام و ادامه تحریم ها باعث شده تندروترین گروه های ایرانی که هیچ گاه حامی برجام نبودند، از نظر سیاسی قدرت بگیرند. منافع طرف غربی در صورتی تضمین می شود که برجام پیش از انتخابات احیا شود.

شاید بتوان به فرمولی برای حل و فصل این مساله دست یافت، اما تضمینی وجود ندارد که بتوان با آن مسائل را حل و فصل کرد. در اوایل دهه 1960 میلادی، امریکا و شوروی مشغول مذاکره بر سر پیمانی بودند که آزمایش سلاح های اتمی را ممنوع می کرد.

مذاکرات بر سر اینکه هر یک از دو کشور در هر سال چند بار می تواند سایت های آزمایش طرف مقابل را بازرسی کند، به بن بست رسید. شوروی می گفت بیش از سه بار نیاز نیست، اما امریکایی ها روی عدد هفت تاکید داشتند. به نظر می رسید که دوطرف بتوانند روی عدد پنج به توافق برسند، اما این طور نشد. هیچ یک از دو طرف کوتاه نیامدند. در پایان، تعیین شد که این بازرسی ها اصلا اهمیتی هم ندارند، چراکه دانشمندان پیروز شدند با لرزه سنج آزمایش های زیرزمینی را رصد کنند. با این حال در مصالحه ممکن است گاهی دو طرف بر سر یک امر بدیهی به توافق نرسند.