کوک سنتور در دستگاه های مختلف - خیمه نیوز

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - سنتور یکی از ساز های اصیل ایرانی است که هواداران زیادی را به خود جذب نموده است. موسیقی ایرانی دارای یک ردیف است. ردیف موسیقی ایرانی شامل دستگاه های مختلفی است که تفاوت دستگاه ها با یکدیگر به دلیل تفاوت در نت ها و پرده بندی های آن ها ست. این تفاوت باعث شده که ساز ها برای نواختن قطعات هر کدام از این دستگاه ها کوک مخصوص به خود را داشته باشند.

سنتور سازی است که دارای 72 سیم است. به همین دلیل کوک کردن ساز سنتور نسبت به سازهای دیگری مانند تار که 6 سیم دارد، زمان بیشتری می برد. از اینرو بعضی از نوازندگان سنتور که قصد برگزاری کنسرت را دارند، ممکن است بیش از یک ساز را با خود بر روی صحنه ببرند، زیرا اگر قرار باشد قطعاتی را در دستگاه شور و سپس قطعاتی را در دستگاه همایون اجرا نمایند تغییر کوک سنتور بر روی صحنه زمان زیادی می برد؛ بنابراین نوازنده دو سنتور را با خود به صحنه برده، یکی را شور کوک می نماید و دیگری را همایون که مشکل کوک در زمان کم را بر طرف نماید.

کوک سنتور در دستگاه های مختلف

هر نوازنده سنتور باید بتواند ساز خود را در دستگاه های مختلف کوک کند؛ و این مستلزم این است که کوک سنتور در دستگاه های مختلف را بداند.

موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه به نام های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، ماهور، راست پنجگاه، نوا و پنج آواز به نام های ابوعطا، دشتی، افشاری، بیات ترک و اصفهان است. آواز های های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور و دارای کوک یکسان با دستگاه شور است. و آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون و دارای کوک یکسان با دستگاه همایون است. در ادامه با کوک سنتور در دستگاه های مختلف آشنا خواهید شد. این کوک ها کوک های آکادمیک هستند و با کوک های گفته شده، قطعات کتاب های دستور سنتور، شیوه سنتور نوازی، کتاب سی قطعه چهارمضراب، ردیف دوره ابتدایی فرامرز پایور، ردیف دوره های صبا، قطعات موسیقی مجلسی و حتی ردیف میرزا عبدالله را می توان اجرا کرد. قابل ذکر است که بیشتر قطعات موسیقی کتاب های دیگر را هم می توان با این کوک اجرا کرد و اگر تغییرات جزئی در کوک قطعه وجود داشته باشد، مولف در ابتدای کتاب شرح خواهد داد.

قبل ازمعرفی کوک سنتور در دستگاه های مختلف باید معنی 5 اصطلاح رایج را بدانیم.

1. بمل: وقتی نتی بمل می گردد صدای آن نت نیم پرده کم (بم) می گردد.

2. دیز: وقتی نتی دیز می گردد صدای آن نت نیم پرده زیاد (زیر) می گردد.

3. کرن: وقتی نتی کرن می گردد صدای آن نت ربع پرده کم (بم) می گردد.

4. سری: وقتی نتی سری می گردد صدای آن نت ربع پرده زیاد (زیر) می گردد.

5. بکار: نتی که هیچ یک از 4 علامت بالا را نداشته باشد و صدای اصلی خودش را می دهد.

کوک سنتور در دستگاه شور و متعلقات آن (شور سل)

همان طور که گفتیم آواز های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور بوده و دارای کوک یکسان با دستگاه شور هستند. کوک سنتور در دستگاه شور عبارت است از:

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید کُرُن و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند.
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ سیم های زرد کُرُن و سیم های سفید و پشت خرک بکار کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.

کوک سنتور در دستگاه نوا (نوا دو)

دستگاه نوا هم عینا مانند دستگاه شور (شور سل) کوک می گردد، ولی چون شخصیت مستقلی دارد آن را جزیی از دستگاه شور حساب نمی نمایند. فقط کوک خرک های هفتم با شور فرق دارد.

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید کُرُن و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند.
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.

کوک سنتور در دستگاه سه گاه (سه گاه لا کرن)

کوک این دستگاه هم مثل دستگاه شور است با این تفاوت که کوک خرک هفتم سیم سفید هم باید کرن کوک گردد. کوک سنتور در دستگاه سه گاه عبارت است از:

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید کُرُن و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند.
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.

کوک سنتور در دستگاه همایون و آواز اصفهان (همایون سل و اصفهان دو)

همان طور که گفته شده آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون است و مثل دستگاه همایون کوک می گردد. قابل ذکر است که برای اجرای بعضی از قطعات مانند چهارمضراب اصفهان در کتاب سی قطعه چهارمضراب می خرک اول زرد هم مانند می خرک اول سفید کُرُن کوک می گردد.

• خرک اول: نت می سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می شوند (در اصفهان می های خرک اول کرن می شوند).
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید کُرُن و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند.
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِکار کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ در هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.

کوک سنتور در دستگاه چهارگاه (چهار گاه دو)

کوک سنتور در دستگاه چهارگاه عبارت است از:

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید کُرُن و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند.
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِکار کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ در هر سه پوزیسیون کرن کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می درسیم های زرد کرن و در سیم های سفید و پشت خرک بکار کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا سیم های زرد دیز و سیم های سفید و پشت خرک بکار کوک می شوند.

کوک سنتور در دستگاه ماهور (ماهور فا)

کوک سنتور در دستگاه ماهور به شکل زیر است:

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل در هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید بکار و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند (برای این کار باید خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم تا بتوانیم سیم های سفید را بکار و پشت خرک را بمل کوک کرد).
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کرن کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند (گاهی نیز نت فا خرک نهم سیم های زرد نیز دیز کوک می گردد).

کوک سنتور در دستگاه راست پنجگاه (راست پنجگاه فا)

دستگاه راست پنجگاه هم دقیقا مثل ماهور کوک می گردد:

• خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک چهارم: نت لا سیم های زرد و سفید بکار و سیم های پشت خرک، بِمُل کوک می شوند. (برای این کار باید خرک چهارم
• سیم های سفید را کمی به سمت راست بکشیم تا بتوانیم سیم های سفید را بکار و پشت خرک را بمل کوک کرد).
• خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک ششم: نت دو هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.
• خرک هفتم: نت رِ سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کرن کوک می شوند.
• خرک هشتم: نت می هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می شوند.
• خرک نهم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می شوند.

اگر تمایل دارید بیشتر با ساز سنتور و جزئیات آن آشنا شوید، می توانید مقاله نحوه ساخت سنتور را نیز مطالعه نمایید.