شهر هخامنشی خراسان شمالی و فرهنگ های تاریخی شمال شرق کشور - خیمه نیوز

با توجه به اهمیت این کشف و گشایش هایی که در عرصه روابط خارجی و مطالعات بین المللی علمی با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید حاصل شده بود، اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شمالی طرح پژوهش های بین المللی مشترک را در مورد ادامه فعالیت های باستان­شناسی در محوطه ریوی در دستور کار قرار داد و با پیگیری های هدفمند این اداره کل، موسسه باستان شناسی کشور آلمان با پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور تفاهم نامه همکاری مشترک در مورد پژوهش های باستان شناسی در محوطه ریوی منعقد کرد.

فرایند انعقاد تفاهم نامه و ارائه طرح پیشنهادی و صدور مجوزها از شهریورماه 1394 آغاز شد و بازدیدها و جلسات مختلفی در مورد نحوه این همکاری های بین المللی برگزار گردید و درنهایت در اردیبهشت ماه سال 1395 با حمایت و صدور مجوز پژوهشکده باستان شناسی کشور، این پژوهش ها آغاز شد.

ریوی، یکی از مهم ترین محوطه های دوران تاریخی شمال شرق کشور

با توجه به شواهد باستان شناختی، محوطه ریوی یکی از مهم ترین محوطه های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش های باستان شناسی هدفمند در آن می تواند موجب ارتقاء شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت جهانگردی در استان خراسان شمالی گردد.

در فرایند کاوش های باستان شناسی که در محوطه تاریخی ریوی تا به امروز صورت گرفته است، نتایج چشمگیری از وجود یک محوطه تاریخی عظیم به دست آمد که از حدود 1700 سال پیش از میلاد تا اواخر دوران ساسانی، حدود 2300 سال تداوم استقراری داشته است.

اهمیت محوطه ریوی در این است که وسعت آن در دوران هخامنشی به بیش از 110 هکتار رسیده و به نظر می رسد و یکی از شهرهای مهم دوران هخامنشی در شمال شرق کشور بوده است، بر اساس این پژوهش ها، از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان شناسی مختلفی از محوطه ریوی به دست آمده است که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی بوده است.

تداوم پژوهش های بین المللی در محوطه تاریخی ریوی تا سرانجام سال 1403

با آغاز پژوهش ها در ریوی، با توجه به اهمیت علمی و جهانگردی این اثر تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شمالی با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان پروژه باستان شناسی ریوی جهت کاوش و پژوهش های باستان شناسی به مدت 5 سال برنامه ریزی کرد.

موسسه باستان شناسی آلمان یکی از مهم ترین تشکیلات علمی باستان شناسی در سطح جهانی است که 12 شعبه در مهم ترین مناطق فرهنگی و تاریخی سراسر جهان دارد یکی از این شعبات موسسه باستان شناسی آلمان در ایران است که حدود 55 سال در ایران فعالیت علمی دارد. پیش از آغاز پژوهش های باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی بیشترین فعالیت این موسسه در مناطق مرکزی و شمال غربی ایران بود اما اهمیت علمی و فرهنگی محوطه تاریخی ریوی موجب شد تا این موسسه برای اولین بار در منطقه شمال شرقی ایران پژوهش های باستان شناسی مشترک را آغاز کند.

از سال 1394 تا به امروز پژوهش های مشترک ایرانی- آلمانی در محوطه ریوی و دشت سملقان هرساله در شهریور و مهرماه صورت گرفته است و در این فرایند متخصصان مختلف علوم باستان شناسی، جغرافیا، ژئوفیزیک، ژئومورفولوژی و زیست محیط از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی تهران فعالیت های پژوهشی متعددی انجام داده اند که مقررشده این فعالیت ها به مدت 5 سال دیگر (تا سرانجام سال 1403) ادامه یابد.

همچنین با توجه به اهمیت ها و پتانسیل های جهانگردی و اشتغال زایی این محوطه تاریخی، با حمایت های استانداری خراسان شمالی طرح ایجاد سایت موزه جهانگردی محوطه تاریخی ریوی در کارگروه جهانگردی و شورای برنامه ریزی استان مصوب شد و انتظار می رود همگام با فعالیت های پژوهشی، بستر و زمینه لازم جهت جذب جهانگرد و اشتغال زایی پایدار در محوطه تاریخی ریوی فراهم گردد.

تا به امروز هفت فصل فعالیت های باستان شناسی و بازسازیی در محوطه تاریخی ریوی صورت گرفته که دو فصل آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و جهانگردی استان بود و پنج فصل آن به صورت مشترک با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان انجام شد.

دستاوردهای هفت فصل فعالیت های باستان شناسی در ریوی

فصل اول مطالعات باستان شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت ماه سال 1391 انجام شد و در این فصل علاوه بر کاوش لایه نگاری در تپه ریوی الف، محدوده عرصه و حریم محوطه تعیین و میله کوبی شد.

فصل دوم کاوش باستان شناسی محوطه ریوی در خرداد 1393 انجام و طی این فصل دو گمانه لایه نگاری در تپه ریوی ب و تپه ریوی ث ایجاد شد.

با توجه به شناختی که از محوطه طی کاوش های فصل اول و دوم حاصل شد فصل سوم مطالعات باستان شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت سال 1395 با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان به صورت مشترک انجام شد و این همکاری سرآغاز پنج سال همکاری مشترک باستان شناسی بین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی خراسان شمالی و موسسه باستان شناسی آلمان بود.

فصل چهارم این مطالعات نیز به صورت مشترک ایرانی- آلمانی در آبان ماه سال 1395 انجام شد که طی این فصل پژوهشگران مختلفی از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه شهید بهشتی تهران و دانشگاه تهران این گروه مشترک را همراهی کردند. انجام آنالیز ژئوفیزیک، انجام آنالیز ژئومورفولوژی و ایجاد ترانشه های گسترده باستان شناسی از مهم ترین فعالیت های این فصل بود.

فصل پنجم در مهر و آبان ماه سال 1396 به انجام رسید، دستاوردهای این فصل بسیار ارزشمند و متفاوت با فصل های گذشته بود. در بخش جنوبی محوطه بخش هایی از یک بنای خشتی عظیم با یک تالار، ایوان ستون دار کشف شد و در بخش شمالی محوطه گورستانی از اوایل دوره آهن شناسایی شد. در این فصل، گروه ژئومورفولوژی دانشگاه برلین فاز دوم مطالعات ژئومورفولژی منطقه را انجام داد و گروه محیط زیست دانشگاه یزد انجام پژوهش های باستان محیط زیست در دشت سملقان را آغاز کرد.

فصل ششم در مهر و آبان ماه سال 1397 به انجام رسید. با توجه به کشف یک تالار ستون دار و ساختمان خشتی عظیم در بخش جنوبی محوطه ریوی و همچنین با توجه به اهمیت گورستان کشف شده، در فصل ششم نیز تمرکز مطالعات بر روی آن ها بود. بنابراین طی این فصل بخش های بیشتری از این آثار مورد پیگردی و کاوش نهاده شد. طی همین فصل فعالیت های بازسازیی و حفاظتی از بناهای کشف شده، با یاری پژوهشکده بازسازی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور آغاز شد. بنابراین علاوه بر ایجاد سقف فلزی بر روی گمانه های کاوش شده آثار معماری خشتی نیز بازسازی و ساماندهی شدند.

فصل هفتم در مهر و آبان سال 98 به انجام رسید. در فرایند این فصل نیز تمرکز کاوش بر روی ساختمان تالار ستون دار، ساختمان خشتی G و گورستان عصر مفرغ ریوی بود. همچنین در این فصل به همت معاونت میراث فرهنگی استان سه پروژه بازسازیی و ساماندهی نیز در محوطه ریوی طراحی و اجرا شد. پروژه ایجاد دیوار حفاظتی در محل تپه ریوی D، تهیه طرح سایت پلان جهانگردی محوطه تاریخی ریوی و ایجاد سقف حفاظتی بر روی آثار معماری کشف شده، فعالیت هایی بودند که همگام با مطالعات باستان شناسی در فصل هفتم به انجام رسید.

شناخت فرهنگ های تاریخی منطقه شمال شرق کشور یکی از اهداف طرح

علی مستوفیان، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شمالی نیز شناسایی و معرفی فرهنگ های تاریخی منطقه شمال شرق کشور را یکی از اهداف پژوهش های باستان شناسی در محوطه ریوی دانست.

مستوفیان اضافه نمود: ایجاد سایت موزه جهانگردی در محوطه تاریخی ریوی در راستا رشد صنعت جهانگردی استان، فراهم آوردن بستر مناسب جهت تعاملات علمی و فرهنگی بین المللی، اشتغال زایی و ایجاد بستر مناسب به منظور فعالیت های خدمات رسانی توریستی برای مردم منطقه و راه اندازی مجدد پایگاه میراث فرهنگی دشت سملقان و ساماندهی آثار تاریخی این دشت از دیگر اهدافی است که با اجرا این طرح به دنبال تحقق آن هستیم.

وی گفت: به همین دلیل از سال گذشته برای نخستین بار فعالیت های پژوهشی به منظور مطالعات ساماندهی و طراحی سایت موزه با دانشگاه بجنورد آغاز و این همکاری های مشترک پژوهشی تا رسیدن به نتیجه و اهداف طرح ادامه خواهد داشت.

وی ادامه داد: از آن جا که امروزه یکی از معیارهای جهانگردان فرهنگی برای انتخاب مقصد سفر، وجود جاذبه های تاریخی است، ایجاد سایت موزه تاریخی جهانگردی ریوی می تواند نقش مهمی در توسعه جهانگردی، ایجاد اشتغال و بهبود شرایط مالی منطقه به همراه داشته باشد.

مستوفیان توضیح داد: حرکت منطقی در این طرح می تواند منجربه تقویت هویت فرهنگی و به ایجاد یک سرمایه اجتماعی منجر گردد که لزوم دستیابی به این مهم، تدوین برنامه های درازمدت و راهبردی با موضوع توجه به حفاظت و معرفی تاریخی طرح و توسعه جهانگردی فرهنگی است.

ایسنا